پس با بقاى استطاعت ماليّه در سالهاى بعد، استنابه واجب مى‌شود؛ و با زوال آن، وجوب استنابه، محل اشكال است. و اگر مستقر شده بوده وجوب، و ترك شده بوده حج مباشرتى، در سالهاى بعدى بقاى استطاعت لازم نيست، و احوط قبول بذل است براى حج و عمره.

و اگر عاجز از مباشرتِ در سالهاى متأخّر شد، در مطلق صور، استنابه به هر طريقى كه تمكّن عقلى و عرفى باشد ـ يعنى در آن عسر و ضرر مجحف نباشد ـ واجب مى‌شود.

و اگر نايب، ازيد از اجرت المثل را طالب است، واجب است در صورت عدم عسر و اجحاف ضرر.

و در لحوق نذرِ غير معلّقِ به اعم از مباشرى و شبه نذر يا افساد كه موجب حج باشد، در وجوب استنابه با عذر، به حجّه‌الاسلام، تأمّل است.

و بنا بر لحوق محكىّ از «دروس»، پس اگر دو حج واجب باشد، مى‌تواند در يك سال، دو نايب بگيرد.

   رفع عذر از منوبٌ‌عنه

و اگر عذر رفع شد قبل از احرامِ نايب، استنابه او منفسخ مى‌شود. و اگر بعد از احرام، رفع عذر شد به نحوى كه منوبٌ‌عنه مى‌تواند مباشرت نمايد، پس در اتمام يا متحلّل شدن، تأمّل است، [ و ] اظهر دوّم است. و اگر قبل از تمكّنْ عود كرد مرض و مانند آن، كشف مى‌شود صحّت نيابت و اجزاى عمل نايب بنا بر اظهر.

اگر به حسب خلقت قادر بر ركوب نبوده، اظهر وجوب استنابه است. و ميزان، عدم قدرت، در زمان استطاعت ماليّه است، چه آنكه قبلاً قادر بوده يا نبوده است.

   مشقّت و استنابه و تكلّف در حج

اگر ممكن نشد قطع طريق مگر با مشقّت غير قابل تحمّل يا فرار از دشمن با ضعف از آن، پس كلام در وجوب استنابه و جواز تأخير تا زمان تمكّن مرجوّ و [  زمان ] لازم