مستحبّات نماز

س . قنوت در نماز واجب است يا نه؟[1]

[1] . اظهر استحباب مؤكّدِ «قنوت» است، يعنى ذكرِ بعد از قرائت و قبل از ركوع در ركعت دوّم در جميع نمازهاى يوميّه و جميع نوافل حتّى «وتر» و در غير مواضع مخصوصه به استثنا در تعيين محلّ، بلكه احوط عدم ترك آن است در «فرايض يوميّه».

  ذكر قنوت

و در قنوت، ذكر معيّن و دعاى موقّتى نيست، و جايز است هر چه كه مصداق ذكر و يا دعا باشد؛ وافضل اختيار ادعيه مأثوره از پيغمبر و خلفاى معصومين «صلوات اللّه‌ عليهم» از طريق عمل آنها، يا دستور قولى آنها، مانند «كلمات فرج» و نحو آن است.

و «سلامٌ على المرسلين» به قصد قرآن يا دعا، مانعى ندارد، وگرنه مشكل است خصوصاً در قنوت جمعه.

  مطلوبيّت اكيد دعا با حضور قلب

و آنچه بر زبان، مطابقِ قلب و مناسبِ حال داعى و ذاكر است و مقترن به حضور قلب باشد و ثابت باشد اصل آن در ساير ادعيه مأثوره ـ مثل تمجيد و حمد و صلوات و استغفار و طلب حوايج مشروعه خاصّه ـ مناسبت اكيده دارد، بلكه اعراض از طلبِ حوايج از قادر كريم «تعالى شأنه» مخالف دستور شارع مقدّس است.

  مقدار ذكر و دعا در قنوت

واقلّ قنوتِ ذكرى، سه مرتبه «سُبْحانَ اللّه‌» گفتن است، و شايد اقلِّ قنوتِ دعايى «أسْتَغْفِرُاللّه‌» يا «أَللّهُمَّ اغْفِرْلى» يا آنچه مؤدّى آن است، باشد. <->

<-> و بنا  بر امكان دعا به قرآن، چنانچه اظهر است، چون جامعِ ذكر و قرآن و دعا است، از افضل ادعيه، دعا به قرآن است.

از مستحبّات قنوت

و اطاله قنوت مطلقا، مستحبّ است با ملاحظه ساير مستحبّات و مرجّحات و مفاسد و مصالح، مثل حال مأمومين، يا خوفِ مَلل.

و رفع يَدين در قنوت، مطلوب است، و احوط عدم ترك آن در غير تقيّه است، و مستحّب است باطن كفّين را روبروى مصلّى قرار دهد به نحوى كه صدق كند كه باطن آنها به طرف آسمان و ظاهر آنها به طرف زمين است. و محتمل است جواز رفع در زير ثوب بدون تقيّه هم.

و مستحبّ است تكبير براى ابتداى قنوت؛ و جهر به قنوت براى امام و منفرد؛ و استحباب جهر به قنوت براى مأموم بدون اسماع امام، خالى از وجه نيست.

دعا به زبان فارسى و غيره در نماز

و اظهر جواز قنوت به غير عربى يعنى به لغت معلومِ دعا كننده و تأدّى وظيفه قنوت به آن است، اگر چه احوط، مواظبت به عربيّت است، و اين احتياط در ساير اذكار مندوبه ركوع و سجود و تشهّد، ترك نشود.

و همچنين جايز است بنا  بر اظهر ساير ادعيه و اذكار در ساير احوال نماز به لغت معلوم دعا كننده، اگر چه احوط، مواظبت بر عربيّت است.

صحّت الفاظ قنوت

و اظهر اعتبارِ صحيح بودن از مادّه و هيئت و اعراب و بنا در لغتى كه دعا كننده به آن مى‌خواند در اجزاى از وظيفه قنوت، پس اغلاط اتفاقيّه، مضرّ به وظيفه قنوت است اگر چه مغيّر معنى نباشد، به خلاف اغلاطى كه محقِّق لغت است، مثل تغييرات قبايل عرب عربيّت اصليّه را كه اظهر عدم ابطال آن است در غير قرائت واجبه و اذكار واجبه كه عربيّتِ صحيحه مطلقه، در آنها مراعات مى‌شود در حال عمد و اختيار.

و در اغلاط اتفاقيّه، قول به صحّت دعا و عدم ابطال و عدم اجزاى از قنوت، محلّ تأمّل است در حال عمد؛ بلكه احوط، ترك دعاى ملحون است به لغت دعاكننده در قنوت و غير آن؛ و بر تقدير صحّت، اجزاى از قنوت، محتمل است.

تعدّد قنوت در نماز جمعه اصالةً

و در نماز جمعه، دو قنوت مستحبّ است، اوّل: در ركعت اوّل بعد از قرائت قبل از ركوع، دوّم: در ركعت دوّم بعد از ركوع؛ و تعدّد قنوت بالاصاله در يوميّه نيست، بلى مأموم براى متابعت امام، زياد مى‌نمايد قنوت را يك دفعه يا دو دفعه، و قنوت متابعتى كافى از قنوت اصالتى نيست.

حكم فراموشى قنوت

و اگر فراموش كرد قنوت را قبل از ركوع ركعت دوّم در ساير نمازهاى يوميّه، مستحبّ است به جا آورد آن را بعد از ركوع ركعت دوّم؛ و اگر بعد از فوتِ محلِّ مذكور متذكّر شد چه قبل از فراغ، چه بعد از فراغ، مستحبّ است به جا آورد آن را بعد از تذكّر و استقبالِ قبله؛ و محتمل است كه اگر متذكّر بشود بعد از ركوع، بتواند تأخير بيندازد براى بعد از فراغ از نماز كه با نيّت تدارك به جا آورده شود به نحو استحباب، واللّه‌ العالم.

بعضى از مستحبّات نماز و قنوت

و مستحبّ است شُغل نظر ـ با دو چشم اگر بينا باشد، يا يكى اگر فقط آن [ يكى  ]بينا باشد ـ به موضعِ سجودِ متعارف، يعنى آن جهت، نه مَسجَد فعلى اگر چه بلند نمايد آن را. و اظهر سقوط اين استحباب است در حقّ نابينا و در تاريكى محض. و اجراى ندب در ساير احوال كه بدل قيام هستند، خالى از تأمّل نيست، و در حال هوىّ براى ركوع، تفصيل بين بقاى صدقِ اختيارى قيامِ و عدم آن، خالى از وجه نيست.

و دور نيست استحباب نظر به سوى باطن كفّين در حال قنوت اختيارى كه با رفع يدين است، و در حال ركوع بين قدمين، و ممكن است در اين [ حال  ]چشمها را بستن، كراهت نداشته باشد، يا آن كه مستحبّ هم باشد، و در حال سجود [ نظر ] به طرف بينى، و در حال جلوس بين سجدتين و تشهد يا مطلق جلوس، به دامن خود.

و مستحبّ است دستها را در حال قيام بگذارد روى رانهاى خود محاذى زانوها؛ و در حال قنوت روبروى خودش؛ و در حال سجود در محاذى گوشهاى خود، يا مقابل روى، يا در محاذات دوشهاى خود؛ و در حال تشهد و سلام، بلكه مطلق جلوس نمازى، روى رانهاى خود، دست راست را روى ران راست و دست چپ را روى ران چپ، چنانچه واضح است، و در حال ركوع بر دو رُكبه چنانچه گذشت. و در حالات زن در نماز، فرق است با مرد، چنانكه از روايات استفاده مى‌شود، مربوط به مطلوبيّت تستّر در مقابل تكشّف از زن، در جميع احوال.